کوروش بزرگ

پارسیان در آغاز تحت سلطۀ مادها بودند و هخامنش که سر سلسلۀ آنان بود، در سدۀ هفتم پیش از میلاد می‌زیست. پس از هخامنش، فرزندش چیش پیش به حکومت اَنشان رسید و پس از وی سلسلۀ هخامنشی دو شاخه شد: کوروش اول، شاه اَنشان و آریامن، شاه پارس. فرزندان هر یک به ترتیب کمبوجیۀ اول، شاه اَنشان و ارشام، شاه پارس شدند.
کمبوجیۀ اول با ماندانا، دختر آستیاگ، شاه ماد ازدواج کرد که حاصل این ازدواج کوروش بزرگ بود. پس از مرگِ کمبوجیۀ اول، کوروش، شاه اَنشان شد و پس از درگذشت دو فرزند کوروش، کمبوجیۀ دوم و بردیا، داریوش اول از شاخۀ فرعی خاندان، در سال 522 پیش از میلاد به سلطنت رسید. داریوش در کتیبه‌ها از هخامنش به عنوان نیای خود نام می‌برد. پس از داریوش‌، جانشین او، خشایارشا، به سلطنت رسید. اما او در سالامیس از سپاه یونان شکست خورد. پس از او اردشیر اول و سپس شاهان دیگر هخامنشی بر اریکۀ سلطنت تکيه زدند. اما داریوش سوم، آخرین شاه هخامنشی، به سال 333 در ایسوس و به سال 331 پیش از میلاد در گوگمل از سپاه اسکندر مقدونی شکست خورد. با مرگ داریوش سلسلۀ هخامنشي به پایان رسید.
در این مورد افسانه‌های گوناگونی از سوی تاریخ نگاران یونانی آورده شده است. بر پایۀ نوشتۀ هرودوت، آستیاگ، پدر بزرگِ کوروش، خواب دید که توسط نوۀ خود، يعني فرزند ماندانا، از سلطنت بر کنار شده است. از این رو به یکی‏از نزدیکانش به نام هارپاگ فرمان داد که نوزاد را به قتل برساند. اما هارپاگ دستور وی را اجرا نکرد و کوروش را به شبانی به نام میتریدات سپرد. شبان و همسرش، کوروش را نزد خود نگاه داشتند و به تربیتش همت گماشتند. هنگامی که کوروش ده ساله شد، همسالانش او را در بازی‌های خود شاه خواندند و از او فرمان پذیرفتند. در بین کودکان پسری از خانوادۀ بلند پایگانِ ماد بود که کوروش او را به سبب سرپیچی از فرمانش تنبیه کرد. این پسر، ماجرا را با پدر خود و آستیاگ در میان نهاد و از کوروش شکایت کرد.